De overeenkomsten die boven de cultuurverschillen uitstijgen

Ik ben Meike, normaal gesproken student aan de Universiteit van Wageningen, maar momenteel woon ik in Ecuador om mijn master thesis onderzoek daar te schrijven! Een hele bijzondere ervaring, omdat het me de mogelijkheid biedt meer te leren over het land, haar mensen, en in mijn geval: de soms ongelofelijk onrechtvaardige verdeling van water en de manier waarop dat mensen in vrijwel elk aspect van hun leven beïnvloedt. Deze keer geef ik een inkijkje in het leven in een inheemse gemeenschap.

Een andere wereld

Wanneer je voor het eerst een inheemse gemeenschap in Ecuador binnenstapt, voelt het alsof je een compleet andere wereld binnenstapt. Mannen in poncho´s en met een lange vlecht in het haar. Vrouwen met bolhoeden en een rok die om de heupen gehouden wordt met een kleurrijke band. Akkers van minder dan een hectare waarvan de hele familie gevoed moet worden, en waar varkens, kippen, cavia´s, koeien, mais, aardappelen en kruiden een gebalanceerd ecosysteem in stand houden. Honden die overal los rondlopen, maar aan het eind van de dag toch altijd hun weg naar hun huis blijken te kunnen vinden. Rituelen voorafgaand aan bijeenkomsten om de soms verloren kosmovisie van de Andes weer in ere te herstellen. Maar ook “justicia indigena”, een rechtsysteem dat eindeloos ver lijkt af te staan van het polderen dat we in Nederland zo goed kennen, en dat er soms voor lijkt te zorgen dat zelfs het kleinste conflict in jarenlange vetes kan uitlopen. Zo ook in de gemeenschap waar ik verblijf en waar een vete tussen families en gemeenschappen nu is uitgelopen op een conflict waarin doodsbedreigingen over en weer gaan, toegang tot territoria is ontzegd, en de toevoer van drinkwater van de ene naar de andere gemeenschap volledig is afgebroken, met alle gevolgen van dien.

Onbegrijpelijk, of toch niet?

En toch, ondanks dat dit soort conflicten als buitenstaander soms extreem voelen, en alles in mij schreeuwt om nou gewoon eens even rustig met elkaar te gaan praten, ontstaat er met de tijd die verstrijkt bij mij ook steeds meer begrip. Door eeuwenlange onderdrukkingen, door de Inca´s uit Peru, de koloniale overheersers uit Spanje, of de discriminatie die nog steeds ingebakken lijkt in het huidige Ecuadoraanse rechtssysteem, hebben inheemse gemeenschappen eeuwenlang maar één overlevingsmechanisme gehad: vechten voor je rechten. Vechten voor je toegang tot water. Voor je toegang tot land. Voor je cultuur. Voor je geloof. En vervolgens weer vechten om alles wat je hebt opgebouwd te verdedigen tegen immer veranderende uitdagingen en beleidsvormen. Is het niet ergens logisch dat je alles wat je hebt opgebouwd in die historie van strijd en verzet, ook weer met strijd en verzet verdedigt als iemand daar weer aan lijkt te willen komen? En is dat niet precies wat we nu ook in Nederland zien, waar boeren na jaren van inzet om in een continu veranderend beleidslandschap te voldoen aan het ideaalplaatje van grootschalige productie van de overheid/bankenwereld, die inzet met hand en tand verdedigen tegen een complete beleidsomslag die al die investeringen weer waardeloos zou maken?

Gemeenschappelijke delers

Kort gezegd, is het niet zo dat hoe groot het verschil in cultuur soms ook lijkt te zijn, er iets is wat daar altijd boven staat, en dat we allemaal met elkaar delen? Omdat we boven alles uiteindelijk allemaal mens zijn? Wanneer je voor het eerst een inheemse gemeenschap in Ecuador binnenstapt, komt er zoveel op je af dat het niet meer altijd lukt om dat in te zien, waarbij cultuur belangrijker lijkt dan ons mens-zijn. Maar als je dan langer blijft, verschijnen de mensen achter de vlechten, de bolhoeden en de breiwerkjes. Mensen die het beste willen voor hun kinderen. Mensen met oneindige liefde en zorg voor hun ouders. Mensen die, ondanks dat ze het niet willen toegeven, toch wel heel erg gehecht zijn aan hun honden. Mensen met een eindeloos vertrouwen in de hoop dat een betere toekomst ooit in het verschiet ligt. Maar ook, mensen met hun eigen zorgen, kwetsbaarheden en angsten.

Terwijl ik de eerste dagen zoekende ben naar mijn plekje in deze, dan nog zo nieuwe en “andere” omgeving, is dat wat vooral boven komt drijven en wat me uiteindelijk helpt om dat plekje te vinden. Zo is er die ene avond waarop we in het donker de berg afdalen om bij een familielid te gaan eten, en we onderaan een auto in de berm zien staan waarvan, ondanks dat er mensen inzitten, de lichten gedimd zijn en de motor uitstaat. Snel wordt geïdentificeerd dat dit geen “bekende” auto is, oftewel: niet één van de misschien tien auto´s die dit dorp rijk is, waarna ik opeens een spanning voel opkomen die alleen maar verklaard kan worden vanuit het maandenlange conflict, en de wekenlange politiebewaking, waarin deze familie de voorbije maanden heeft geleefd. Als er uiteindelijk niets aan de hand blijkt te zijn, is wat rest vooral weer wat meer begrip voor waar deze mensen doorheen moeten zijn gegaan in de afgelopen maanden, én het feit dat angst een emotie is die over heel de wereld gedeeld wordt.

Als “amiguita” in de gemeenschap

Maar het zijn ook andere momenten: De nichtjes van de familie, ook wel “las niñas teremotes” (de meisjesaardbevingen) van 5 en 6, die mij na één middagje tikkertje uitverkoren hebben tot “amigita” (vriendinnetje) en dus nu te pas en te onpas mijn kamer binnen stormen om te vragen of ik buiten kom spelen, of of ze papier mogen hebben om te kleuren. Of die gemeenschapsbijeenkomst waarbij de aanwezigen zich moeten verdelen over verschillende thema´s, waarna letterlijk de helft van de ruim 100 aanwezigen allemaal besluit om aan het onderwerp water te werken, omdat de organisator nou eenmaal had gezegd dat je je aan moest sluiten bij het onderwerp dat je het meest interesseert. Als dat toch niet helemaal de bedoeling blijkt, ontstaat een hoop gemor, want “para nosotros, lo essencial es el agua” (voor ons is water het meest essentieel), waarna een soort halve ruzie ontstaat tussen de ene groep die vindt dat mensen niet zo kinderachtig moeten doen en zich moeten verspreiden, en de andere groep die vindt dat het dan maar duidelijker uitgelegd had moeten worden. De volgende bijeenkomst wordt dit overigens opgelost door de toepassing van de (ook in Nederland befaamde) gymlestactiek waarbij iedereen zijn eigen nummertje corresponderend met een specifiek thema krijgt. Wat mij dan weer laat inzien dat overal ter wereld mensen ook even koppig lijken te kunnen zijn…

Wat ik maar wil zeggen:

Wanneer je voor het eerst een inheemse gemeenschap in Ecuador binnenstapt, is het soms makkelijker om te richten op de verschillen in plaats van de overeenkomsten. Maar na mijn maanden hier, heb ik steeds meer het gevoel gekregen dat er eigenlijk stiekem vooral heel veel overeenkomsten zijn tussen mensen overal ter wereld, waardoor je thuis voelen in een land misschien eigenlijk niet zo moeilijk hoeft te zijn als we het soms voor onszelf maken.