Wat is nu eigenlijk thuis?

Hallo daar! Ik ben Mariska, een student Culturele Antropologie aan de Universiteit van Utrecht, momenteel bezig met mijn afstudeeronderzoek in Ecuador. Mijn focus ligt op El Río Monjas – een zwaar vervuilde rivier in de hoofdstad Quito – die sinds vorig jaar erkend is als rechtspersoon. In deze blog neem ik jullie graag mee in een bijzondere ochtend met Maria en Juan, beiden wonend met uitzicht op de rivier sinds hun geboorte – zo’n 50 jaar geleden.

Verhalen van Juan en Maria

Het is 9 uur ‘s ochtends wanneer ik door de straten naar Maria’s huis loop. Vandaag is een speciale dag, want we gaan naar de rivier waar Maria en Juan al zo’n 10 jaar niet zijn geweest. We wandelen door hun tuin – langs de maïs, aardappelen en avocadobomen – en bereiken een steile, overwoekerde ladder. Wanneer we naar beneden zijn geklauterd en Juan met zijn machete een weg door het dichtgegroeide pad maakt, halen ze herinneringen op aan hoe ze vroeger naar de rivier gingen. Toen ze nog klein waren, was er een vlak pad naar de rivier, ze konden er vanuit hun huis zo naartoe rennen – om te zwemmen, vissen, wassen, spelen, en water halen om te koken. Echter, door erosie is de rivierbodem gezakt en is de rivier verbreed, waardoor voorzichtigheid geboden is bij het afdalen van de steile helling. Zelfs voordat we de rivier zien, weten we dat we dichterbij komen door de sterke geur die het vervuilde water met zich meebrengt.

Wanneer we eindelijk de waterkant bereiken, waarschuwt Maria me: “Pas op dat je het water niet aanraakt!” Ze blijven verhalen delen over hoe hun leven vroeger draaide om de rivier en hoe alles is veranderd; hoe vervuiling hun thuis tot een gevaarlijke plek heeft gemaakt. De interactie met de rivier is verdwenen en erosie heeft hun huizen in gevaar gebracht. Wanneer ik hen vraag of ze hebben overwogen om te verhuizen naar een veiligere locatie, lijken ze verrast. Hoe zouden ze dat kunnen? Dit is hun huis, de plek waar ze zijn opgegroeid, waar hun familiegeschiedenis verweven is met het landschap en waar ze iedereen kennen. Ondanks de veranderingen die de plek heeft ondergaan, voelen ze nog steeds een sterk gevoel van verbondenheid. Ze wonen liever met de risico’s die de rivier (tot nu toe) met zich meebrengt dan te verhuizen naar een onbekende plek.

Thuis in de gemeenschap

Ik begrijp nu volledig hun verbijstering toen een Nederlandse meid plotseling in februari naar hun buurt verhuisde. Terwijl ik zonder enige twijfel mijn koffers pakte en naar Ecuador vertrok – iets dat niemand in mijn studentenkring verbaasde, omdat de meesten van ons een half jaar weggaan. Opgegroeid in een klein stadje in Zeeland, heb ik altijd gezegd dat ik daar niet zou blijven; ik wilde de wereld zien! Maar voor de mensen in deze buurt is het onvoorstelbaar om dat idee te bevatten. Ze vroegen me vaak hoe ik het had aangedurfd om te vertrekken, met betrekking tot de risico’s die nieuwe plaatsen met zich meebrengen.

In tegenstelling hiermee probeerde ik hun redenen om te blijven te begrijpen en ontdekte dat de mensen die naast El Río Monjas wonen een andere kijk op veiligheid hebben. Ze hebben de milieudegradatie en gevaren als gevolg van vervuiling en erosie meegemaakt. Hun begrip van veiligheid is verbonden met de vertrouwdheid van hun omgeving en de zekerheid van een intieme band met hun gemeenschap. De risico’s die gepaard gaan met het blijven in hun voorouderlijk huis worden beschouwd als beheersbaar of zelfs aanvaardbaar in vergelijking met de onzekerheden van verhuizen naar een onbekende plek.

Identiteitsvorming door omgeving

Hun onwankelbare hechting aan deze plek doet me nadenken over de betekenis van het milieu bij het vormgeven van iemands identiteit. Voor Maria en Juan is El Río Monjas meer dan alleen een rivier; het is een opslagplaats van hun verleden, een getuige van hun vreugde en strijd, en een onafscheidelijk onderdeel van wie ze zijn. Hun gevoel van verbondenheid en thuis is intrinsiek verbonden met deze specifieke geografische locatie, met een emotioneel gewicht dat ik slechts kan proberen te begrijpen.

In een wereld van toenemende mobiliteit en globalisering, waarin mensen zoals ik worden aangemoedigd om nieuwe omgevingen te verkennen en aan te passen, besef ik dat het begrip “thuis” een veelzijdig concept kan zijn. Terwijl ik hier sta en getuige ben van de veerkracht en hechting van Maria en Juan aan deze vervuilde rivier, word ik herinnerd aan de diverse manieren waarop mensen hun gevoel van plaats definiëren. Thuis kan zowel een statisch referentiepunt zijn als een dynamische, steeds veranderende ervaring.

Toewijding aan thuis

In conclusie heeft mijn ontmoeting met Maria en Juan het belang benadrukt van het begrijpen van de culturele context en emotionele banden die mensen verbinden met hun omgeving. Hun onwrikbare toewijding aan deze plek, ondanks de uitdagingen, is een getuigenis van de kracht van verbondenheid en het belang van het behoud van een gevoel van plaats.